Zingen om te verzachten
Zingen rond het bed van mensen in hun laatste levensfase, dat doen de Bedside Singers. In Groningen is sinds twee jaar een zanggroep actief.
We vullen de leemte van tekortschietende woorden.
Jan Faber, koorleider Bedside Singers Groningen
Mensen op de drempel van leven en dood zijn kwetsbaar. De stervensfase is intiem en bijzonder. ,,Het is mooi en eervol om daar een bijdrage aan te mogen leveren’’, zegt Sylvia Dekker, zangeres bij Bedside Singers Groningen.
In Nederland is het fenomeen nog relatief nieuw. De bakermat van a capella bedside singing ligt in Amerika, maar vooral in Engeland vind je veel zogeheten Threshold Choirs. Koortjes die ‘comfortabele liedjes’ zingen voor stervenden.
Eind 2016 werd het eerste Bedside Singerskoor opgericht in Amsterdam. Dit koor won in 2019 de Over Hoop Prijs. Met het geldbedrag van 25.000 euro groeide het Amsterdamse koor uit tot de landelijke stichting Bedside Singers Nederland. In ons land zijn elf zanggroepen actief, waaronder dus eentje in Groningen.
Friesland en Drenthe liggen nog braak. In die noordelijke provincies geen Bedside Singers. “We hopen van ganser harte dat zich daar ook koortjes gaan vormen, want voor ons is dat niet te behappen”, zegt zanger en muzikaal leider Jan Faber uit Groningen.
Muziek maakt herinneringen los, wijst onderzoek uit. Het zorgt ook voor ontspanning, verlaging van de bloeddruk en vermindering van stress. Studies laten verder zien dat het luisteren naar muziek een positief effect heeft op de stemming en cognitieve vermogens.
Babytijd
De Bedside Singers zingen letterlijk rond het bed van iemand in zijn of haar laatste levensfase. Een kwartier, 20 minuten, langer duurt de sessie niet. Dekker: “Wanneer is er het laatst voor jou gezongen, liggend op een bed? Dan ga je terug naar je babytijd. En zo ervaren mensen dat ook.”
Wanneer is er het laatst voor jou gezongen, liggend op een bed? Dan ga je terug naar je babytijd. En zo ervaren mensen dat ook.
Sylvia Dekker, zangeres Bedside Singers Groningen
Volgens Faber staat niet het koortje centraal, maar de persoon die ongeneeslijk ziek is. “De rollen zijn dus omgedraaid. Het is geen voorstelling met een begin en een eind. Wij komen geruisloos binnen, klappen onze stoeltjes uit en omwikkelen iemand met klanken.”
De Bedside Singers zien hun bijdrage ook niet als optreden of concert. Dekker: “Maar ik heb er ook geen ander goed werkwoord voor. Toezingen is het wat mij betreft ook niet, dat doe je op iemands verjaardag. Alles gebeurt in dienst van de persoon die daar ligt. En nee, na afloop willen we geen applaus.”
Het doel is volgens haar de betrokkene maximaal te laten ontspannen. “Het is een meditatief moment. Misschien klinkt het wat zweverig, maar als ik zing ervaar ik geen fysieke aanwezigheid. Je gaat op in de klanken, in de muziek. Het is een energetische versmelting.”
Het repertoire bestaat veelal uit internationale wiegeliedjes, met een eenvoudige melodie en repeterende zinnen. Eentonige liederen als mantra, om te kunnen ontspannen en geleidelijk af te dalen in eigen gedachten. “Mensen vallen er soms ook bij in slaap en dat is prima”, vindt Dekker. “Eigenlijk is dat een groot compliment voor ons.”
“Wij vullen de leemte van tekortschietende woorden”, vervolgt Faber. “Even geen medicijnen, geen onderzoek, geen polonaise aan het lijf. Het is prachtig om iemand rust te geven en te ondersteunen. In dat opzicht zijn we een soort hulpverlener.”
Zoals die keer in het UMCG bij een vrouw die het heerlijk vond dat alle verzorging en medicatie even naar de achtergrond verdween. Faber vertelt dat ze de dagelijkse werkelijkheid een kwartier volledig kon loslaten.
Soort bidden
“We willen verzachting bieden aan mensen die gaan sterven”, vervolgt Dekker. “Op spiritueel gebied, maar ook mentaal en fysiek. Hoewel religie niet de boventoon voert, lijkt ons zingen op een soort bidden. Het gaat over de reis van de ziel naar de overkant, het hiernamaals, de hemel, het fijnstoffelijke.”
“We willen verzachting bieden aan mensen die gaan sterven”
Sylvia Dekker, zangeres Bedside Singers Groningen
Met zichtbaar effect. Dekker haalt een voorbeeld aan van een terminale meneer van wie gezegd werd dat hij onrustig was en zelfs gewelddadig kon worden. “O help, dacht ik. Toen we begonnen te zingen draaide hij onrustig met zijn armen. Gaat die man straks meppen? Maar opeens vouwde hij zijn handen en is zo tot het eind blijven liggen. In gebedshouding. Dat vond ik erg ontroerend.”
Bedside Singers Groningen komt bij mensen thuis, in het hospice, in verpleeghuizen en het ziekenhuis. Door corona en de onbekendheid is het aantal verzoeken tot dusver beperkt gebleven. Er is vooral thuis gezongen, vaak voor eenzame ouderen die door Buurtzorg zijn aangemeld.
Zingen aan het bed van een stervende vergt meer dan zangtechniek. Emotioneel doet het ook veel met mensen. Dekker: “We vragen nieuwkomers in het koor ook altijd hoe ze zelf tegenover de dood staan. En hoe spannend ze het vinden om ergens naar binnen te gaan en niet te weten wat je gaat meemaken.”
Een goede onderlinge afstemming is de sleutel voor succes. Maar kun je wel doorzingen als iemand in tranen uitbarst? “Ervaring maakt dat je er beter mee om leert te gaan”, weet Faber. “In de oefenperiode gaan we zelf ook ontdekken hoe het is om liggend toegezongen te worden, in een kwetsbare houding, en wat er dan met je gebeurt.”
Veel oefening
Volgens hem vergt zachte samenzang veel oefening. “Daar ben je zeker een jaar zoet mee.” Dekker: “We doen bijvoorbeeld geen Mozart. Je moet de mensen niet het bed uit gillen.”
Verzoeknummers laten de Bedside Singers Groningen liever aan zich voorbijgaan, want het instuderen kost veel tijd. Faber: “We hebben bij wijze van uitzondering wel een keer Lean On Me gedaan, van zanger Bill Withers.” Dekker: “Maar voor van-je-hela-hola-hupsakee-liedjes hoef je niet bij ons aan te kloppen.”
Bedside Singers Groningen telt zes leden; drie mannen en drie vrouwen. “We zingen maximaal met z’n vieren, anders wordt het te luid”, zegt Faber. Alle liederen zijn driestemmig, zonder hoge sopranen of lage bassen. “Dat geeft te veel prikkels voor de terminale toehoorder. Het moet aangenaam blijven.”
Van familieleden en vrienden die bij een sessie van de Bedside Singers aanwezig waren horen ze dat de muzikale reis ook voor hen helend werkt. De omstanders konden besef van tijd en situatie even loslaten.
“Dat is heel mooi”, vindt Dekker. “Maar voor de goede orde: we zijn geen uitvaartbegeleidingskoortje. We komen binnen, doen ons ding en vertrekken weer, zodat de impact van de uitvoering in de kamer van de stervende blijft.” Dat het koortje soms toch bij een begrafenis of crematie zingt, is op verzoek van nabestaanden van een persoon voor wie de Bedside Singers eerder gezongen hebben.
Bijzondere ervaring
Ter afsluiting van het interview mag de scribent nog even op de stretcher in de kamer van Jan Faber plaatsnemen. Het is een korte, maar bijzondere ervaring. Ongemak en onwennigheid maken na een minuut of 2 plaats voor rust en ontspanning.
Hoewel de sessie in totaal nog geen 5 minuten duurt, zingen en noehen Jan Faber en Sylvia Dekker de verslaggever naar een gemoedstoestand die weliswaar niet meteen uitnodigt tot een toekomstige reservering, maar de terugreis uit de bouwput van Stad naar Hoogeveen wel een relaxte start geeft.
Sander de Hosson: “Informele vorm van palliatieve zorg”
Sander de Hosson, longarts in het Wilhelmina Ziekenhuis Assen, is ambassadeur van de Bedside Singers. Hij vindt het een ‘geweldig initiatief’. “Ik wil ze graag helpen om er meer bekendheid aan te geven. Ik denk dat patiënten en hun naasten hier veel aan kunnen hebben.”
Volgens hem blijft de waarde van deze vorm van zorg en ondersteuning onderbelicht. “De kwaliteit van leven én sterven is zo belangrijk, daar moet je beide zo maximaal mogelijk aandacht aan geven.”
De Hosson zet zich in voor betere palliatieve zorg. Hij schreef het boek Slotcouplet, met ontroerende verhalen uit zijn dagelijkse praktijk. Ook is hij mede-oprichter van Carend, een organisatie die zich inzet voor het verbeteren van de palliatieve zorg in Nederland.
Hij heeft een sessie bijgewoond en werd getroffen door de rust rond het sterfbed. “Ik vond dat echt indrukwekkend. Ze brengen rust, ontspanning en verlichting in de laatste levensfase. Het deed ook veel bij de persoon die op bed lag.”
“Ik vond dat echt indrukwekkend. Ze brengen rust, ontspanning en verlichting in de laatste levensfase. Het deed ook veel bij de persoon die op bed lag.”
Sander de Hosson, longarts en ambassadeur van de Bedside Singers
Volgens De Hosson kan muziek heilzaam werken. “Op de Intensive Care bijvoorbeeld is het heel zinnig voor de rust van patiënten. Daar is gewoon bewijs van.” Hij ziet de functie van de Bedside Singers als een informele vorm van palliatieve zorg. “Muziek is een belangrijke vorm om je in te uiten of jezelf te vinden.”
Meer informatie:
www.bedsidesingers.nl
www.carend.nl
Of stuur een mail naar:
groningen@bedsidesingers.nl.
Tekst: Harald Buit DvhN. Foto: Corné Sparidaens DvhN.