
Dit koor zingt voor stervende mensen: ‘Zijn eens vijf keer teruggekomen omdat iemand het zo mooi vond’
Waar de dokter heeft gezegd ‘ik kan niets meer voor u betekenen’, daar zijn de Bedside Singers. Om te laten horen dat zij nog wél iets kunnen doen voor iemand in zijn laatste weken, dagen of zelfs uren: zingen.
Foto: Angeliek de Jonge
Met z’n drieën of z’n vieren nemen ze plaats aan de rand van het sterfbed. Ieder neemt zijn eigen krukje mee om storend geschuif met stoelen te vermijden. En ze beginnen te zingen. Zachtjes, driestemmig. A capella. Korte, stemmige liedjes. Het lijken soms wiegeliedjes, die net als een baby ook een stervende tot rust brengen.
Naasten en zorgverleners mogen mee luisteren. ,,Door het zingen ontstaat er ruimte om stil te staan, emoties te voelen en afscheid te nemen’’, leggen de Bedside Singers uit. ,,Het ‘zorgen voor’ kan even plaats maken voor ‘samen zijn’.’’
Indringend en wonderschoon
,,Het is heel indringend. En daardoor wonderschoon’’, zegt Bilthovenaar Piet Hein van der Ven. Hij is oprichter van de Bedside Singers Utrecht en omstreken. Een groep van inmiddels acht zangeressen en een enkele zanger die klaar staan om in een hospice, ziekenhuis of bij iemand thuis (gratis) te komen zingen aan iemands sterfbed.
Van der Ven: ,,Ik herinner me een meneer die met een ernstige hersenaandoening op bed lag, al niet meer aanspreekbaar. Gesloten ogen, open mond. Hoofd schuin in zijn kussen. Zijn vrouw was erbij, zijn zoon ook. Hij lag roerloos. Maar toen we gingen zingen, was er plots beweging. Heel even maar. Zijn arm bewoog. Met de muziek mee. Een paar seconden, langer duurde het niet. Maar voor iedereen aanwezig – dus ook voor onszelf – was het een magisch moment.’’
Toen we gingen zingen, was er plots beweging. Heel even maar. Voor iedereen aanwezig – ook voor onszelf – was het een magisch moment.
Bedside Singer Piet Hein van der Ven
Fenomeen in opkomst
Bedside Singers zijn een fenomeen in opkomst. Al jaren een begrip in Amerika, maar in Nederland nog voorzien van een korte historie. Hier werd de eerste groep in 2016 opgericht in Amsterdam door zangeres en therapeute Petrie Akkerman. Bij haar dementerende ouders zag zij hoe essentieel muziek is voor het emotionele welzijn, met name op moeilijke momenten. Dat inzicht bracht haar op het idee ook stervenden te willen ondersteunen met muziek, specifiek met zang. Haar Bedside Singers kregen elders in het land al snel navolging. Daar zijn inmiddels enige tientallen groepen actief en het worden er steeds meer.
We komen uit een paar decennia dat de dood zo ongeveer onacceptabel werd gevonden. Terwijl je aan de meeste ziekten toch echt dood kunt gaan
Sander de Hosson, longarts en auteur
De Utrechtse groep van Piet Hein van der Ven kwam vlak voor het uitbreken van de coronacrisis voor het eerst bij elkaar. De Bilthovenaar is als kerkmusicus verbonden aan de Barbarakerk in Bunnik. Hij gaf onder meer pianoles aan de Zeister Muziekschool. En hij dirigeerde een kinderkoor. ,,Op mijn 67ste, toen ik met pensioen ging, kwam ik aan het begin te staan van een nieuwe fase in mijn leven. Wat ging ik doen met mijn tijd? In elk geval iets met koren en muziek, dat stond wel vast. Toen hoorde ik van de Bedside Singers. Dat sprak me gelijk aan. Het is zingeving via muziek, dat paste mij goed.’’
Palliatieve zorg
Zingeving is een woord dat ook Sander de Hosson graag in zijn mond neemt. De geboren Utrechter is sinds enige tijd ambassadeur van de landelijke stichting Bedside Singers. Niet zonder reden, De Hosson is namelijk longarts in het Wilhelmina Ziekenhuis in Assen en krijgt vaak te maken met ongeneeslijk zieke patiënten. Hij schreef talrijke columns en ook boeken over palliatieve zorg. Zijn laatste boek ‘Leven toevoegen aan de dagen’ is net uit. Het beschrijft het verloop van een stervensproces.
De Hosson: ,,Bedside Singers brengen veel rust en ook zingeving voor mensen in hun laatste levensfase. Ik heb een keer een optreden bij mogen wonen. Daar was ik behoorlijk van onder de indruk. Ik heb achteraf ook nog even kunnen spreken met de mevrouw voor wie gezongen werd. Zij was er diep door geroerd en had er veel aan gehad, zei ze. Het werkt enorm louterend voor mensen én hun naasten.’’
Dat het fenomeen de laatste jaren zo’n vlucht neemt, heeft volgens De Hosson te maken met het feit dat we makkelijker en met meer openheid durven te spreken over de dood. ,,We komen echt vanuit een paar decennia dat de dood zo ongeveer onacceptabel werd gevonden. Terwijl je aan de meeste ziekten die we behandelen toch echt dood kunt gaan. Daarover bestaat nu veel meer acceptatie. Dat maakt het makkelijker om over de dood te praten.’’
,,Als je dertig jaar geleden ging overlijden, kreeg je morfine. En dat was het wel zo’n beetje. Nu kunnen we gelukkig zeggen dat palliatieve zorg steeds meer de aandacht krijgt die het verdient. Daarin past ook de opkomst van de Bedside Singers. Bespreekbaar maken van de stervensfase geeft rust. Om een voorbeeld te geven: mensen zijn vaak bang tenslotte te zullen stikken. Maar die angst laat zich gemakkelijk wegnemen. Op een sterfbed hoeft niemand te stikken. Die geruststelling haalt al een groot deel van de angst voor de dood weg.’’
Diepgaand gevoel van contact
Uit onderzoek blijkt dat muziek voor vermindering van pijn en ander fysiek ongemak zorgt, waardoor mensen minder behoefte hebben aan pijnbestrijding. ,,De positieve effecten van instrumentale muziek gelden nog sterker voor zang’’, schrijft de stichting Bedside Singers op haar website. ,,De menselijke stem is oorspronkelijk, direct en toegankelijk. Angst en eenzaamheid nemen af door het diepgaande gevoel van contact dat ontstaat bij het zingen rond het sterfbed.’’
Petrie Akkermans omschrijft muziek als ‘een snelle weg naar het hart’. Het is derhalve een grote steun in de laatste levensfase, zeker als je daarbij bedenkt dat van alle zintuigen het gehoor vaak als laatste uitdooft. Als alles is gezegd, of als er geen woorden meer voor zijn, kan de zangstem nog altijd diep in het gevoelsleven doordringen.
,,We zingen natuurlijk geen dijenkletsers’’, zegt Piet Hein van der Ven in Bilthoven. ,,Het zijn meer meditatieve stukjes. Slaapliedjes. Soms zingen we alleen maar op ‘noe’. En vaak niet veel langer dan tien minuten, want de spanningsboog is maar kort. Soms zingen we één keer bij iemand en weet je niet of het nog binnenkomt. Maar we zijn ook wel eens vijf keer teruggekomen omdat iemand in het hospice het zo mooi vond wat we doen. We worden vaak uitgenodigd bij iemand die zelf iets met muziek heeft gehad.’’
Geen verzoeknummers
,,Je moet ook wel een beetje ontvankelijk zijn voor de taal die muziek spreekt. We doen geen verzoeknummers. Ook geen religieus getinte liedjes. En als Bedside Singer moet je wel écht kunnen zingen. Je moet een tweede of een derde stem kunnen pakken. We oefenen elke twee weken. We oefenen ook om niet zélf geëmotioneerd te raken. Want met een brok in je keel kun je niet meer zingen en daar heeft niemand iets aan.’’
De Bedside Singers Utrecht en omstreken repeteren op donderdagen in verzorgingshuis De Schutsmantel in Bilthoven. Deze avond is Joosje Peters te gast. Ze komt uit Houten en is bezig daar een nieuwe groep Bedside Singers op te richten. Ze is benieuwd naar opgedane ervaringen. Joosje is psychiater en zingt graag. Ze wil onderzoeken wat ze voor een ander kan betekenen, wanneer woorden niet voldoen.
Judy Alkema, Leidinggevende in de zorg
Voor mij is het zingen een welkome tegenhanger van het zakelijke management. Dit is waar de zorg werkelijk om gaat
De ervaringen die ze krijgt te horen, sluiten aan op haar eigen motivatie: iets voor de ander willen doen, maar tegelijk ook je eigen leven willen verrijken. Verschillende Bedside Singers hebben een link met de zorg. Utrechtse Judy Alkema, bijvoorbeeld, is tijdelijk leidinggevende, veelal in instellingen voor ouderenzorg. ,,Voor mij is het zingen een welkome tegenhanger van het zakelijke management. Ik doe het bewust om te kunnen voelen: dit is waar de zorg werkelijk om gaat.’’
‘Precies waarnaar ik op zoek was’
Dat geldt ook voor Lilian van der Ven, overigens geen familie van Piet Hein. Zij was jeugdarts en is tegenwoordig beleidsmedewerker in dienst van het UMCU: ,,Ik zit tegenwoordig dus op kantoor, maar ik wil graag direct contact blijven voelen met mensen die zorg nodig hebben. Toen ik van de Bedside Singers hoorde, begreep ik dat zij precies zijn waarnaar ik op zoek was.’’
Irna van der Wekke komt niet uit de zorg. Zij heeft een tekstbureau, maar zoekt het af en toe ook in iets anders dan woorden. ,,Het is zó intens wat we doen. Wanneer we voor iemand zingen, voel ik me na afloop vaak best moe. Maar hoe gek het ook klinkt, voel ik me tegelijk heel levendig. Leven en dood staan dicht bij elkaar. Ik vind het eervol om dienstbaar te mogen zijn aan het stervensproces.’’